ORIENTACIÓNS DIDÁCTICAS A TER EN CONTA PARA A ÁREA

¿Que Orientacións Didácticas proponse para a área de Educación Física? A metodoloxía, como elemento crave do currículo, fai referencia ao conxunto de criterios e principios que o profesorado, como expresión mesma da súa autonomía, selecciona para orientar a acción didáctica na sesión. Responde á pregunta de como ensinar de face a conseguir os obxectivos programados, o que condiciona sen dúbida tamén o que ensinar. O método é tamén educativo en si mesmo, especialmente no que a transmisión de actitudes e hábitos de traballo refírese; por iso é polo que a súa elección deba ter moi presentes as características do alumnado, os seus intereses, motivacións, capacidades e relacións; a propia natureza e secuencia dos contidos da área; a organización dos espazos, tempos, grupos, recursos e tarefas. Aínda que o papel do profesorado é o de facilitar as aprendizaxes do alumnado e conseguir que constrúan novos coñecementos e saberes significativos, o alumnado constitúese no centro de todo o proceso de ensino e aprendizaxe. Desde a óptica do alumnado de Educación primaria, varios condicionantes básicos definen as orientacións didácticas da etapa para Educación física: a motivación intrínseca do neno cara á actividade motriz e o xogo, a natureza vivenciada da aprendizaxe, o xogo como necesidade e forma de expresión natural do neno e a percepción global da realidade propia destas idades. Aproveitarase a intrínseca motivación que os contidos desta área presentan para o alumnado, o seu atractivo e significación para el, de face a reforzar a aprendizaxe vivenciado dos mesmos, dando resposta á súa necesidade natural de movemento. En Educación física todo coñecemento exponse desde a vivencia, a experiencia e a acción, dado que o corpo e o movemento son os instrumentos e, á súa vez, os contidos básicos da nosa área. Falamos entón dunha aprendizaxe vivenciado no que a actividade motriz convértese no vehículo para lograr os obxectivos, polo que será prioritario incrementar ao máximo os tempos de compromiso motor, os momentos nos que o alumnado está efectivamente en acción. As explicacións claras, sinxelas e xustas; o paso fluído e coherente dunha tarefa a outra; a previsión e disposición racional dos recursos materiais que evite demoras na súa procura e disposición; as fórmulas de xogo non eliminatorias; as propostas atractivas e motivadoras; o reforzo positivo e as mostras de interese do profesor cara ao alumnado contribúen a que o tempo da sesión aprovéitese ao máximo desde o punto de vista motriz. Tendo en conta a súa responsabilidade como modelo de uso da lingua, o profesorado prestará atención ao seu emprego correcto en consígnalas coas que se presentan as tarefas e intervense nas actividades Os nenos teñen a necesidade de que as súas realizacións e logros sexan aprobados polo mestre. As palabras ou xestos de ánimo, o eloxio, o feedback sobre a súa acción, o seu esforzo, o seu rendemento ou a súa conduta positiva reforzan o seu interese e a súa autoestima xerando un clima de clase máis participativo e amable. É importante construír un ambiente favorable para o traballo motriz que invite a participar a todo o alumnado. Para iso, as propostas de aprendizaxe e recreación deben estar equilibradas, acudindo a formulacións lúdicas que fagan a aprendizaxe máis atractiva e significativo. A creación dun clima positivo de clase e dun ambiente distendido nas relacións persoais é imprescindible para fomentar a comunicación e as interaccións sociais entre os alumnos e entre eles e o profesorado. A adopción consensuada das normas de clase, a asunción reflexiva das regras de convivencia e xogo, a utilización xenerosa do humor, o recoñecemento por parte do profesorado, a coherencia entre o discurso e a acción persoal, as actitudes asertivas, o control emocional e a aprendizaxe cooperativa poden contribuír a xestar ese clima. As metodoloxías de traballo cooperativo propón metas colectivas atractivas, estimulantes, que precisan da organización do grupo e a axuda mutua, que fomentan a distribución de tarefas, funcións e responsabilidades creando un clima de aceptación e de cooperación adecuado ás relacións sociais. As aprendizaxes motrices vanse construíndo a partir das interaccións do neno consigo mesmo, cos seus compañeiros, co mestre e coa contorna física. O proceso de ensino ha de promover situacións de interacción e metodoloxías participativas que favorezan a cooperación, o compañeirismo, o traballo en equipo e o respecto ás normas e ás demais persoas. A vida do individuo, as súas experiencias previas, han de ser, no posible, a referencia de partida das propostas de aprendizaxe, pero sendo conscientes da necesidade de compensar as carencias que provoca o medio no que viven. A contextualización da programación ao centro educativo e ao alumnado específico implica o an*lisis da contorna física (urbano, rural, de montaña...) e sociocultural para aproveitar as súas posibilidades e compensar as súas limitacións. Na construción de aprendizaxes os alumnos enfróntanse a novas tarefas e situacións que deben coñecer e integrar nos seus esquemas de coñecemento para atoparlles sentido e compensar o esforzo requirido. Cando o alumnado é capaz de establecer relacións esenciais entre os seus coñecementos e experiencias previas e as novas aprendizaxes, estes fanse significativos, adquiren funcionalidade para el. As aprendizaxes serán efectivos e prácticos se partimos de esquemas motores xa coñecidos e de tarefas motrices que todos sexan capaces de realizar, estruturando unha progresión na dificultade para poder construír a nova aprendizaxe sobre o xa dominado. O papel do profesorado pasa por impulsar, enriquecer e multiplicar as vivencias dos alumnos, propondo múltiples tarefas en múltiples situacións e contextos de face a aumentar a súa capacidade adaptativa e a funcionalidade de novas aprendizaxes, á súa vez transferibles ou utilizables noutras situacións e contextos. O alumnado debe coñecer o por que e para que das actividades que realiza, de maneira que se vaian construíndo de forma significativa as aprendizaxes. É importante facilitar non só a práctica, senón tamén a verbalización e toma de conciencia das formas de actuar, do proceso e os resultados da súa acción, dos obstáculos atopados ao realizar as tarefas. A acción motriz, os resultados da mesma, as interaccións sociais que provoca e as emocións que suscita poden ser, en momentos oportunos, obxecto de reflexión. Coa guía e orientación do profesor poderá ir descubrindo unha serie de principios ou regras xenéricas que regulan a acción motriz nas actividades físicas lúdicas e deportivas, relativas á xestión do seu esforzo, á economía enerxética, a relación entre o tipo de arrequecemento e a actividade que se vai a desenvolver despois, a necesidade do desmarque durante o ataque nos deportes de equipo, etc., que lle axudarán despois a resolver problemas motrices ou a xestionar autónoma e eficazmente a súa propia motricidad. A contextualización dos contidos ao redor de situacións, centros de interese, problemas próximos á experiencia do alumnado ou proxectos que integran as distintas experiencias e aprendizaxes permite un enfoque globalizador acorde coa percepción da realidade e as características do pensamento infantil propias destas idades. A aprendizaxe globalizada permite, tendo en conta as necesidades e intereses do alumnado, determinar un tema ou eixo globalizador en torno ao cal organízanse os obxectivos, contidos e situacións de aprendizaxe que poderán enriquecer os seus saberes iniciais. A avaliación dos procesos de aprendizaxe do alumnado será continua para ir detectando os seus logros e dificultades. A observación e o rexistro planificado e sistemático e as probas puntuais poden achegarnos datos cualitativos e cuantitativos sobre a súa actividade; especialmente incidiremos sobre os primeiros para valorar as súas actitudes, interese, forma de traballo, interacción social, forma de execución, posibles erros, etc. A avaliación afectará tamén ao resto de elementos implicados no proceso de ensino e aprendizaxe, ao profesor e ao mesmo deseño curricular, avaliando os obxectivos, contidos, metodoloxía, recursos organizativos e materiais e o propio sistema de avaliación. As opinións do alumnado a través dos seus autoevaluaciones ou as postas en común son tamén unha referencia importante para unha valoración máis participativa do proceso de ensino e aprendizaxe. Os nenos senten a necesidade de demostrarse a si mesmos e aos demais o que son capaces de facer, de que poden afrontar dificultades e superalas. O reto, como fórmula didáctica, convértese así nun excelente recurso para o profesorado, que deberá estimar as posibilidades de éxito dos alumnos ao deseñar as propostas de aprendizaxe, así como crear as condicións adecuadas para que interveñan con confianza nas propias capacidades, con seguridade e expectativas reais de triunfo. O profesorado debe programar actividades e tarefas motrices que supoñan un reto alcanzable para o alumnado; retos que, partindo da situación inicial das súas capacidades, estimulen o esforzo, a procura, o descubrimento e a experimentación que conducen a novas aprendizaxes significativas. O profesorado debe estimular, suxerir, orientar, guiar, pero deixando que o propio alumnado tome decisións, involucre todas as facetas da súa personalidade, senta e sexa, en definitiva, o protagonista activo da súa aprendizaxe. Esta visión do proceso de ensino-aprendizaxe esixe unha metodoloxía flexible, que permita axustar as tarefas e propostas ás diferentes condicións e ritmos persoais ou grupales, acollendo o cambio e a revisión de mellora. A programación debe ser o suficientemente flexible como para incorporar, matizar ou eliminar contidos que a propia dinámica do proceso de aprendizaxe ou os datos procedentes da avaliación continua fagan aconsellable. A orientación metodológica da Educación física na etapa de primaria terá, como se observou na introdución, un carácter eminentemente lúdico, convertendo o xogo no contexto ideal para a maioría das aprendizaxes. As metodoloxías lúdicas responden á necesidade de xogar, básica e natural nos nenos. O xogo, como contido e como estratexia de presentación doutros contidos da área, debe ter unha presenza moi significativa nas sesións, converténdose no principal elemento motivador das mesmas e no medio preferente de aprendizaxe motora, social, emocional e cognitivo. Non convén desdeñar o valor pedagóxico do xogo libre, que permite explorar, descubrir en por si e desenvolver a autonomía do alumnado. Actuando sobre o espazo e os materiais, podemos presentarlle atractivas contornas de aprendizaxes non dirixidas que condicionarán sen dúbida a súa resposta, pero sen restarlle liberdade de decisión. A individualización, como principio metodológico, debe permitir compaxinar as estratexias de actuación grupal con estratexias de atención individualizada que atendan á diversidade do alumnado, aos seus distintos intereses, capacidades, motivacións ou orixes culturais. Se cada un é diferente dos demais e o alumnado está no centro do proceso de ensino-aprendizaxe, imponse unha pedagoxía baseada nas diferenzas, unha actitude positiva e construtiva cara ás particularidades persoais que permita adaptacións apropiadas para mellorar a aprendizaxe individual. A presenza no currículo de distintos estilos de ensino responde á necesidade de elixir métodos axustados aos obxectivos e a natureza da tarefa que se vai a realizar. O mando directo será recomendable ante tarefas pechadas que buscan respostas precisas axustadas a un modelo. Permite un bo control da execución motriz e do comportamento do alumnado, que sabe en todo momento que debe facer aínda que o seu nivel de iniciativa sexa mínimo e a súa creatividade quede anulada. A asignación de tarefas supón a formación de grupos de traballo independentes que adoptan as súas propias decisións ao redor de cando se inicia e termina a execución, a que ritmo, onde exactamente, en que orde sucédense os exercicios... Ao tratarse de tarefas semidefinidas, asúmese parcialmente a responsabilidade do traballo, polo que fomenta a autonomía persoal e a motivación. Este estilo permite expor unha actividade común para todos os grupos, diferenciada por niveis de dificultade cualitativa ou cuantitativa, ou ben expor distintas tarefas que se van sucedendo a modo de circuíto. O estilo de descubrimento guiado propicia o desenvolvemento cognitivo e a procura de solucións ou respostas para cubrir un obxectivo deseñado polo profesorado. Nun contexto espazo-temporal concreto, o neno ou o grupo exploran todas as accións e opcións posibles que permite o seu corpo en función dun tipo concreto de material, unha tarefa ou unha actividade sonora ou musical. O alumnado actúa cunha alta autonomía baixo a tutela e asesoramento do mestre, que busca en todo momento propiciar a curiosidade natural do neno. A resolución de problemas parte duns obxectivos definidos polo profesorado, pero permite decidir o ritmo de traballo, experimentar e elixir diversas opcións como respostas posibles ao problema exposto, seleccionando os materiais e espazos idóneos. A creatividade, o enxeño e as habilidades intelectuais fusiónanse coa motricidad para enfrontarse a tarefas só parcialmente definidas. A metodoloxía para o desenvolvemento dos contidos da área oriéntase así cara á consecución do obxectivo prioritario de procrear no alumnado o gusto pola actividade física e a confianza nas súas propias posibilidades motrices. De aí a importancia do xogo, de gozar co movemento, de adaptar o traballo ás peculiaridades e o nivel de cada un para atender á súa diversidade, e desde o convencemento de que todos somos diferentes. Unha metodoloxía que fomente o traballo en equipo, a cooperación e o respecto; que propicie a reflexión sobre a acción para tomar conciencia do obxectivo da mesma, dos criterios de éxito, da execución, da súa significación, etc. Unha metodoloxía que estimule e desenvolva a creatividade e a imaxinación a través de tarefas non definidas ou semiabiertas, de propostas de procura e descubrimento.