Tratamento das Competencias básicas en Educación fisica

¿Que competencias básicas desenvolve a área de Educación Física?
1.Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico. A área de Educación física contribúe esencialmente á competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico. O conxunto de contidos relativos ás actividades físicas ao aire libre e á saúde ofrecen a posibilidade de analizar e coñecer mellor a natureza e a interacción do ser humano con ela, desenvolvendo á súa vez a capacidade e a disposición para lograr unha vida saudable nunha contorna tamén saudable. A mellora da calidade de vida pasa por un uso responsable dos recursos naturais, a preservación do medio ambiente, o consumo racional e responsable e a educación para a saúde. Os xogos e deportes na natureza e os contidos actitudinais asociados aos mesmos, o xogo con materiais reciclados e reutilizados ou a adquisición de hábitos saudables de exercicio físico para a ocupación do tempo de lecer diríxense nesa liña. Contribuiremos nesta competencia ao coñecemento e valoración dos beneficios para a saúde da actividade física, da hixiene, a corrección postural e a alimentación equilibrada. Tamén ao coñecemento dos riscos inherentes á práctica de exercicio ou o deporte en relación ao medio, aos materiais ou á execución, e dos riscos asociados ao sedentarismo, ao consumo de sustancias tóxicas ou ao abuso do lecer audiovisual. Forma parte tamén desta competencia a adecuada percepción dun mesmo e do espazo físico no que nos movemos e a habilidade para interactuar con el: moverse nel, orientarse e resolver problemas nos que interveñan os obxectos e a súa posición. Desde todas estas ópticas, a Educación física ocupa un lugar relevante no desenvolvemento desta competencia e así se reflicte nos obxectivos, contidos e criterios de avaliación da área.

2.Competencia social e cidadá. Así mesmo, a área contribúe de forma esencial ao desenvolvemento da competencia social e cidadá axudando a aprender a convivir, desde a elaboración e aceptación das regras, desde o respecto á autonomía persoal, a participación e a valoración da diversidade. As actividades dirixidas á adquisición das habilidades motrices requiren a capacidade de asumir as diferenzas, así como as posibilidades e limitacións propias e alleas. O cumprimento da norma no xogo colabora na aceptación de códigos de conduta para a convivencia. As actividades físicas competitivas poden xerar conflitos nos que é necesaria a negociación, baseada no diálogo, como medio de resolución. Xunto a estas consideracións, a inclusión no currículo de Educación física do bloque de contidos sobre actividade física, saúde e educación en valores é mostra do compromiso que a área adquire para desenvolver valores como a paz, a igualdade de oportunidades para ambos os sexos, a saúde, o medio ambiente, a interculturalidad ou o respecto mutuo que cimentan a convivencia humana. A educación en valores nútrese, vén condicionada e condiciona as distintas esferas nas que se desenvolve o ser humano: a persoal, a relacional e a ambiental. O currículo de Educación física pode contribuír na esfera persoal á mellora da autoestima, ao coñecemento das propias posibilidades e limitacións, a aceptarse e quererse, á autonomía e á aceptación de responsabilidades. Os xogos de coñecemento e presentación, os xogos de autoestima, afectivos e de animación que propician o contacto corporal, as técnicas de relaxación e visualización creativa contribúen a desenvolver a autoestima, a tolerancia, o respecto e valoración das diferenzas, a educación para a saúde e a alegría. Axudan a que a persoa coñézase mellor a si mesma e coñeza mellor aos demais. Na esfera relacional, a Educación física ha de contribuír á creación dun clima de clase relaxado, aberto e seguro; ao establecemento democrático das normas de clase, asegurando os medios para que se cumpran devanditas normas; á aprendizaxe de estratexias non violentas de resolución de conflitos; á educación na interculturalidad; á igualdade, evitando discriminacións de calquera tipo e, especialmente, por razóns de sexo, raza ou nacionalidade. A práctica de xogos e deportes cooperativos, así como a remodelación de xogos competitivos desde unha óptica cooperativa, os xogos de expresión corporal e de resolución de conflitos desenvolven actitudes tolerantes, respectuosas e solidarias con toda a comunidade educativa, educan para a paz, a cooperación, a tolerancia, o respecto e a solidariedade. De igual forma, os xogos e danzas de Aragón e doutras culturas e países axudan ao coñecemento e aceptación da propia identidade e da diversidade como feitos enriquecedores a nivel persoal e comunitario, promoven a tolerancia e a convivencia. A recompilación de xogos tradicionais pode servir de estímulo á investigación, á procura de información no seu ámbito familiar, á vez que á análise e crítica do propio xogo. Hai xogos tradicionais sexistas, humillantes ou violentos. Podemos dar entrada á crítica e á creatividade adaptando as súas regras para convertelos en xogos respectuosos, coeducativos e pacíficos. Os xogos e deportes alternativos (kin-ball, botebol, xogos de raquetas, sófbol, indiaca, frisbee, unihockey, etc.) apostan por unha valoración da coeducación como premisa básica para o xogo, promovendo unha educación para a igualdade de oportunidades de ambos os sexos. O seu gran valor coeducativo radica na ausencia de asignación cultural a un ou outro sexo, así como en ofrecer un mesmo nivel de partida para nenas e nenos. Na esfera ambiental, desde a óptica da educación en valores, a Educación física pode contribuír ao coñecemento e valoración do patrimonio natural e cultural da nosa comunidade, á educación para un consumo responsable e unha utilización racional dos recursos naturais mediante xogos con materiais reciclados e reutilizados, a construción de xoguetes, xogos ambientais, xogos tradicionais e as actividades físicas na natureza.

3.Competencia cultural e artística. A Educación física contribúe á adquisición desta competencia a través da exploración e utilización das posibilidades e recursos expresivos e creativos do corpo e do movemento, así como a través da representación dramática, a música e a danza, a linguaxe corporal e a sensibilidade para gozar e emocionarse con eles. A preparación de montaxes ou producións expresivas, representacións teatrais ou bailes requiren un esforzo cooperativo e asumir responsabilidades, ademais da capacidade de apreciar as contribucións alleas. Nas actividades de expresión e comunicación o alumnado experimenta os papeis de creador, intérprete, espectador e crítico, no seu caso. Para crear, o neno mobiliza a súa imaxinación e creatividade, a súa sensibilidade e afectividad. Desde o recoñecemento e apreciación das manifestacións culturais específicas da motricidad humana, talles como os deportes, os xogos tradicionais, as actividades expresivas ou a danza e a súa consideración como patrimonio dos pobos, a Educación física ofrece unha rica achega para contribuír ao desenvolvemento desta competencia crave. Noutro sentido, a área favorece un achegamento ao fenómeno deportivo como espectáculo mediante a análise e a reflexión crítica ante a violencia no deporte ou outras situacións contrarias á dignidade humana que nel se producen, así como ante as actitudes positivas que pode mostrar (compañeirismo, superación, sacrificio...).

4.Autonomía e iniciativa persoal. A competencia relativa á autonomía e iniciativa persoal tamén se aborda desde a Educación física. A construción da autonomía aséntase no desenvolvemento madurativo do neno e nas interaccións que establece co medio, os seus iguais e os adultos (pais e profesorado). Desde a Educación física axudaremos á súa consecución desenvolvendo o esquema corporal, as habilidades perceptivas motrices e as coordinacións que permitan desenvolverse óptimamente na súa contorna; tamén comprometéndonos cunha metodoloxía activa, reflexiva e participativa que fomente a confianza nun mesmo, a responsabilidade, a autocrítica, a toma de decisións con progresiva autonomía e a capacidade de superación. Reforzarase a iniciativa persoal e unha sa valoración do rendemento e do éxito que promovan o esforzo e a superación, sen entrar en conflito coa debida prioridade que o mesmo esforzo, o goce e as relacións interpersoais deben ter sobre o resultado do xogo. Resaltaranse os logros para infundir confianza e seguridade nas propias posibilidades. Pedirase ao alumnado que asuma responsabilidades no seu proceso de aprendizaxe; por exemplo, relacionadas coa xestión do seu esforzo, materiais, arrequecemento autónomo, organización de xogos, etc. Procurarase, en definitiva, que gocen da actividade física vivindo experiencias satisfactorias e reforzantes que sexan capaces de crear hábitos perdurables de exercicio na idade adulta. As técnicas de relaxación, os xogos, as actuacións fronte a un público, as actividades de «risco», a competición no deporte son oportunidades para desenvolver o control emocional. Habilidades sociais como a empatía, escóitaa activa e a capacidade de afirmar e defender os propios dereitos han de estar na base das relacións sociais do grupo e recibir o adecuado reforzo por parte do profesorado.

5.Competencia para aprender a aprender. A Educación física contribúe tamén á competencia para aprender a aprender, que implica iniciarse na aprendizaxe e ser capaz de continualo de xeito autónomo. Require ser consciente do que se sabe, das propias posibilidades e limitacións, como punto de partida da aprendizaxe motora, desenvolvendo un repertorio motriz variado que facilite a súa transferencia a tarefas máis complexas. Como noutras competencias, importa a capacidade para obter información e transformala en coñecementos ou aprendizaxes efectivas, e non só no ámbito cognitivo. Toda acción supón unha interacción entre a percepción dun mesmo e a percepción da contorna, de forma que o eu e o mundo estrutúranse recíprocamente. A percepción dun mesmo, a exploración da propia motricidad e dos elementos da contorna, as habilidades perceptivo-motrices están ligadas á obtención e procesamiento dunha cantidade inxente de información, que permite aplicar a propia motricidad na resolución de problemas ou adaptala a situacións novas e medios con incerteza. As tarefas motrices ven condicionadas na súa posta en práctica por unha serie de elementos como o espazo de acción, os materiais, os criterios de éxito, a organización de grupos, consígnalas ao redor da execución, etc. Todos estes elementos poden quedar regulados pola proposta dada polo profesor, e ademais interesa que sexa así en moitas actividades, pero é obvio que cantos máis aspectos queden regulados, menor será a iniciativa e a implicación do alumnado na súa propia aprendizaxe. As situacións motrices libres, a exploración, as metodoloxías de procura e descubrimento poden ser unha importante achega ao desenvolvemento da competencia para aprender a aprender.

6.Tratamento da información e competencia dixital. En certa medida a área de Educación física pode contribuír á adquisición da competencia dixital e sobre o tratamento da información mediante a valoración crítica daquelas mensaxes referidas ao corpo, procedentes dos medios de información e comunicación, que poidan danar a imaxe corporal. Xunto á procura e procesamiento de información procedente de fontes tradicionais, como os libros ou o dicionario, é posible recorrer ao uso das tecnoloxías da información e a comunicación como fonte potencial de procura e transformación da información, sen descoidar a atención aos riscos que un uso abusivo dos soportes dixitais, videoxogos, móbiles e demais pantallas de visualización de datos poden xerar para a saúde. Debemos ser conscientes de que a área de Educación física é un área esencialmente vivencial, que os tempos de acción motriz son decisivos para que a actividade física teña unha incidencia significativa no alumnado en todos os ámbitos da súa personalidade. O uso das tecnoloxías da información e a comunicación ha de ser coidadosamente considerado para conseguir a máxima eficacia didáctica nos limitados tempos que poidan dedicarse a elas; por exemplo, con programas de mellora da orientación espacial, da coordinación visomanual a través do manexo do rato e o teclado, webquest sobre contidos da área, rexistro de datos sobre ao propia condición física nun arquivo persoal ou caderno dixital da área, procura e elaboración de fichas de xogos tradicionais ou xogos do mundo, etc.

7.Competencia en comunicación lingüística. A contribución da área á competencia en comunicación lingüística pode ser tamén considerable. A comunicación e a creación son dúas dos alicerces básicos da educación, e a Educación física ten moito que achegar neste ámbito. A linguaxe oral e escrito, xunto co resto de linguaxes expresivas (corporal, plástico, musical) ha de ser usado nesta área para un propósito comunicativo, para conseguir un resultado facilmente detectable polo alumnado. As seguintes son exemplos de actividades e tarefas de lectura cun obxectivo concreto: ler para debuxar, ler para entender as regras ou a dinámica dun xogo ou deporte, ler para transcribir a clave dunha baliza en orientación deportiva, ler para avaliar ou avaliarse mediante fichas de control ou de autoevaluación, ler para explicar por escrito ou elaborar un informe, ler para representar unha escena, ler para opinar críticamente. En calquera caso, habemos de perseguir que o alumnado goce escoitando, lendo, expresándose de forma verbal ou non verbal. O xogo, o conto motriz, as lendas como introdución a un xogo e as tarefas lúdicas son unha excelente baza para iso.

8.Competencia matemática. A Educación física pode colaborar igualmente no desenvolvemento da competencia matemática. Esta competencia adquire sentido na medida en que axuda a enfrontarse a situacións reais, a necesidades cotiás ou puntuais fose ou dentro do ámbito da Educación física. Os números, a orde e sucesión, as operacións básicas e as formas xeométricas aparecen de forma constante na explicación de xogos e deportes, na organización de equipos e tarefas, nas mesmas liñas do campo de xogo. As nocións topológicas básicas e a estructuración espacial e espazo-temporal están estreitamente vinculadas ao dominio matemático. Distancia, traxectoria, velocidade, aceleración, altura, superficie... son termos usuais que permiten vivenciar desde a motricidad conceptos matemáticos. A iniciación á orientación deportiva introduce ao alumnado nas escalas, na proporción, nos rumbos como distancias angulares... Pescudamos o número de marchas da bicicleta multiplicando os pratos polos piñones, e identificamos o tipo de cuberta da roda pola numeración en polgadas que leva inscrita para indicarnos o diámetro e a anchura da banda de rodaxe. A cronometraxe de tempos, a toma de pulsaciones, o rexistro de marcas e a súa evolución, para ir constatando o desenvolvemento da condición física, permiten producir información con contido matemático. Multitude de xogos brindan ao alumnado a oportunidade de atopar aplicacións reais das matemáticas, ao basearse ou incluír no seu desenvolvemento nocións ou elementos como os eixos e planos de simetrías, figuras e formas xeométricas no espazo, recta, curva, paralelismo, perpendicularidad, aleatoriedad, repartición proporcional ou non, magnitudes e instrumentos de medida, estimación e cálculo de medidas, unidades do sistema métrico decimal, resolución de problemas mediante a dedución lóxica, cálculo mental de puntuacións, etc. Son só exemplos, pero ilustrativos, de como as situacións didácticas da área de Educación física poden ser aproveitadas para desenvolver esta competencia se pomos atención en identificalas previamente.